دکتر مهسا فخرزارعی روز یکشنبه 27 شهریورماه 1401 در گفتگو با وب‌دا که به مناسبت هفته ایمنی داروها انجام شد، به تشریح نکاتی در رابطه با پیشگیری از وقوع اشتباهات داروپزشکی به نقل از دفتر نظارت و پایش مصرف  فراورده های سلامت سازمان غذا و دارو، پرداخت که در ادامه می‌خوانیم:

 نکته شماره 1)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی در بیماران دارای سوابق حساسیت دارویی چیست؟

1-توجه دقیق به سوابق حساسیتی بیماران، اخذ شرح حال دقیق، مناسب و کامل سوابق حساسیتی و عوارض دارویی بیماران در گذشته و سوابق بیماریهای زمینه ای و ثبت دقیق آن در پرونده و توجه به شرح حال مندرج در پرونده توسط کادر محترم درمان از جمله پزشکان و پرستاران محترم در زمان تجویز و دارودهی به بیماران به سوابق حساسیتی بیماران می باشد. لازم به ذکر می باشد، در برخی موارد، بیماران و یا همراهان بیمار، اطلاع دقیقی از سوابق حساسیتی بیمار ندارند و یا بیمار در شرایطی که به صورت کاهش سطح هوشیاری و یا بدون همراه به مراکز درمانی مراجعه می نماید، نمی تواند سوابق حساسیتی خود را بیان نماید.

2-همه بیماران دچار عوارض حساسیتی به داروها، به صورت مکتوب، از نام داروهایی که به آنها واکنش حساسیتی نشان داده اند، مطلع شوند و در مراجعات بعدی نیز سوابق مکتوب را جهت آگاهی پرسنل درمان اعم از پزشک، پرستار و داروساز مربوطه به همراه داشته باشند.

3- ثبت گزارش موارد حساسیت های دارویی بیماران در پرونده و اطلاع رسانی به بیمار و همراهان وی به صورت مکتوب درخصوص حساسیت های دارویی بیماران در طی بستری در بیمارستان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

4-ثبت سوابق حساسیتی بیماران در پرونده الکترونیک بیماران و مراجعه و دقت تجویزکنندگان دارو به سوابق مذکور در پیشگیری از وقوع اشتباهات داروپزشکی مشابه بسیار مهم می باشد

5-ارسال مستقیم نسخه به داروخانه به منظور نسخه پیچی بیمار محور با نظارت داروساز و آماده سازی داروها در داروخانه بر اساس پرونده داروئی و همچنین کنترل دقیق دستورهای داروئی حین اقدام به ارائه دارو به بیمار توسط پرستاران محترم در طی اجرای دستورات دارویی می باشد.

6-تعبیه سیستم هشدار در سامانه HIS  که با ثبت کد ملی بیمار در هنگام پذیرش، سوابق حساسیت های دارویی بیماران مشخص شود و در هنگام تجویز دارو توسط پزشکان معالج و تحویل داروی مورد نظر به بیماران، تجویزکننده و تحویل دهنده دارو به بیمار از سوابق حساسیتی بیمار مطلع گردد. همچنین در صورت وقوع واکنش های حساسیتی در هر یک از مراکز درمانی در طی بستری، سابقه واکنش حساسیتی در پرونده الکترونیک بیماران ثبت شود تا در هنگام مراجعات بعدی بیمار به سایر مراکز دارویی، درمانی با ورود اطلاعات بیمار در سامانه، سوابق حساسیتی بیمار و نام داروهایی که به آنها حساسیت داشته به صورت هشدار قابل توجه در سیستم مشخص شود.

7- در زمان تجویز دارو و یا دسته دارویی مشابه پزشکان معالج، پرستاران و داروسازان مربوطه به نحو مناسب از سوابق حساسیتی بیماران مطلع شوند و در هر مرحله از تجویز، تحویل، تزریق و دارودهی به بیماران، در خصوص داروهایی که سوابق حساسیتی در بیمار وجود دارد، ضمن جلب توجه پرسنل مربوطه (با انجام مشاوره با پزشک معالج درخصوص تجدیدنظر در داروهای تجویز شده) از وقوع اشتباهات داروپزشکی مشابه پیشگیری شود.

8- اجرای سیستم مبتنی بر  تحویل دارو به صورت بیمار محور و خودداری از ارسال یکجای داروها از داروخانه به بخشهای بستری و توجه به نقش داروسازان در انجام مشاوره دارویی

نکته شماره2)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی در خطای نسخه نویسی الکترونیک چیست؟

 - افزایش لزوم دقت در ثبت نسخه الکترونیکی توسط پزشکان معالج محترم و سایر همکاران محترم کادر درمان

نکته شماره3)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی اشتباه در دارو دهی اشتباه به علت ناخوانا بودن دستورات دارویی چیست؟

لزوم دقت و توجه کادر درمان و پرستاران محترم در خصوص درج واضح و خوانای مندرجات دستورات دارویی پرونده در کاردکس دارویی و همچنین توجه و دقت کافی و لازم به زمان تزریق دارو و دوز داروی تجویز شده به بیماران، مطابق دستور دارویی پزشک معالج

نکته شماره4)  راهکارهای پیشگیری از  وقوع اشتباهات دارویی به علت اشتباه در تحویل داروی نسخه الکترونیک به بیمار  در داروخانه چیست؟

1-ارائه کارت ملی بیماران در زمان تحویل دارو در داروخانه و دقت کارکنان داروخانه ها در زمان ثبت کد ملی و تطبیق نسخه الکترونیک با مشخصات بیمار، شامل نام و نام خانوادگی و چک کردن نسخه دارو با مشخصات بیمار مربوطه و مشاوره دکتر داروساز در هنگام تحویل دارو به بیمار به منظور اطمینان از تحویل داروی صحیح به بیمار صحیح مورد نظر می باشد.

2 – ایجاد وب سرویس سامانه ها به منظور تجمیع اطلاعات سامانه ‌های مورد استفاده در داروخانه‌ها در هنگام تحویل دارو به بیماران شامل سامانه‌های ثبت احوال به‌ منظور استعلام کد ملی و تاریخ تولد بیماران ،سامانه ttac به ‌منظور ثبت کد رهگیری داروی تحویل داده ‌شده به بیماران، سامانه استعلام بیمه ‌های درمانی شامل: سامانه تامین اجتماعی، نیروهای مسلح ، بیمه سلامت، بیمه‌های تکمیلی که در صورت وب سرویس و ارتباط اطلاعات سامانه‌های مذکور علاوه بر تسریع و تسهیل امر استعلام‌های مورد نیاز در هنگام تحویل دارو به بیماران در داروخانه‌ها، این امر موجب صرف وقت کمتر پرسنل داروخانه ها و کاهش مدت زمان انتظار برای دریافت دارو و رفاه بیشتر بیماران و همراهان ایشان نیز خواهد بود.

 3 - الزام به ارائه کارت ملی بیماران در زمان تحویل دارو در داروخانه‌ها از ایجاد اشتباهات دارو پزشکی ناشی از ارائه کد ملی اشتباه توسط همراهان و یا خود بیمار تا حدود زیادی پیشگیری خواهد نمود.

4- الزام انجام مشاوره دارویی توسط مسئولین فنی محترم داروخانه شامل تطبیق نسخه الکترونیک بیمار با مشخصات بیمار به‌ منظور پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مشابه تا حدود زیادی مانع وقوع اشتباهات مشابه خواهد شد.

5- الزام به کنترل نسخ در زمان اجرای دستورات دارویی مندرج در نسخ الکترونیک توسط پرسنل مسئول تزریقات و تطابق نسخه الکترونیک با داروهای بیمار و مشخصات بیمار درخواست کننده خدمات پزشکی مندرج در نسخ الکترونیک از جمله تزریقات .

نکته شماره5)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی به علت اشتباه در ثبت اطلاعات در کاردکس دارویی در بخشهای بیمارستان چیست؟

پرستاران محترم در هنگام وارد نمودن دستورات دارویی در کاردکس مربوط به هر بیمار توجه و دقت کافی در ثبت صحیح اطلاعات مندرج دستور دارویی در کاردکس نمایند و زمان‌بندی دوز و نوع داروها و موارد دیگر در هنگام ثبت در کاردکس مورد توجه قرار گیرد.

همچنین چنانچه دستور دارویی پرونده ناخوانا و شک ‌برانگیز می‌باشد، پرستاران محترم قبل ‌از ورود دستورات به کاردکس، صحت دستورات دارویی را با پزشکان محترم معالج بیماران، بررسی نمایند.

نکته شماره6)  راهکارهای پیشگیری از  وقوع اشتباهات دارویی به علت تزریق داروی اشتباه به علت شباهت ظاهری یا نامگذاری فراوده های دارویی چیست؟

-آموزشهای مکرر و مستمر همکاران گروه پزشکی شامل پرستاران محترم در خصوص لزوم  افزایش دقت پرسنل و توجه دقیق به نام فرآورده مندرج بر روی بسته بندی، ویال، آمپول و سایر اشکال دارویی در زمان تزریق و دارو دهی به بیماران در خصوص همه انواع فرآورده های دارویی به خصوص داروهای تزریقی، چک مجدد آن توسط حداقل دو نفر پرستار و تطابق دستورات دارویی پزشکان در پرونده و مطابقت آن با کاردکس دارویی و چک کردن کاردکس دارویی بیماران با داروها در بالین بیمار در زمان دارو دهی به بیماران بسیار مهم و حیاتی است.

2-رعایت دقیق مفاد بخشنامه برچسب گذاری داروهای با هشدار بالا پیرو نامه شماره 127714/655 مورخ 12/10/1396 و توجه ویژه کادر درمان به این دسته داروها در پیشگیری از وقوع چنین اشتباهات فاجعه باری جلوگیری خواهد کرد.

3- مجزا نمودن محل نگهداری داروهای با هشدار بالا  از سایر داروها به خصوص در مورد داروهای یخچالی در بخش ها و داروخانه ها که به علت فضای کم یخچال احتمال وقوع اشتباه داروهای دارای شباهت ظاهری وجود دارد.

    شایان ذکر می باشد، با توجه به تنوع بسیار زیاد فرآورده های دارویی و محدودیت های موجود درمورد اقلام بسته بندی به ویژه درمورد فرآورده های تزریقی، وجود شباهت در بسته بندی داروها خصوصا درخصوص اقلام تزریقی تا حد زیادی اجتناب ناپذیر است و این مشکل حتی درمورد فرآورده های ساخت سازندگان معتبر سایر نقاط دنیا نیز تا حدودی مشاهده می شود. در این ارتباط تغییر خصوصیات ظاهری اقلام فوق حتی ممکن است باعث ایجاد شباهت با محصول دیگری از سایر شرکت ها گردد. آنچه مسلم است مهمترین عامل در جلوگیری از بروز اشتباه در تجویز دارو، افزایش دقت شاغلین حرف پزشکی و توجه آنها به نام دارو روی بسته بندی و اطمینان از اینکه داروی موردنظر دقیقا همان دارویی است که پزشک تجویز نموده، می باشد و مسلما همه همکاران محترم دخیل در امر درمان شامل پرستاران محترم و سایر پرسنل محترم کادر درمان و همچنین مسئولین فنی محترم داروخانه در این مورد مسئولیت تام دارند.

نکته شماره7)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی به علت ناخوانا بودن نسخ و دستورات مندرج در پرونده بیماران چیست؟

راهکار پیشنهادی پیشگیری از وقوع چنین اشتباهاتی، اطمینان از صحیح بودن دستورات مندرج در زمان اجرای دستورات و اصلاح دستورات  ناخوانا توسط پزشکان محترم معالج در پرونده و توسط پرستاران محترم در کاردکس مربوط به بیماران و کنترل نسخ ناخوانا با پزشک معالج در هنگام تحویل دارو در داروخانه توسط داروساز می باشد. چنانچه هرگونه شک و تردیدی در نوشتار مربوط به نسخ و دستورات مندرج در پرونده و کاردکس بیماران وجود دارد، پرسش از پزشک معالج و پرستار مربوطه به منظور اطمینان از دستور صحیح می بایست صورت پذیرد.

نکته شماره8)  راهکارهای پیشگیری از وقوع عوارض جدی دارویی به علت درج دستور دارویی مشابه توسط دو پزشک معالج چیست؟

به منظور پیشگیری از وقوع اشتباهات دارو پزشکی مشابه پیشنهاد می شود، پزشکان و پرستاران محترم ضمن اخذ شرح حال از سوابق مصرف داروهای قبلی بیماران  نسبت به درج داروهای مصرفی قبلی در پرونده بیماران اقدام نمایند. همچنین در طی مشاوره های پزشکی دقت کافی به داروهای قبلی مصرفی بیماران و داروهای فعلی تجویز شده به بیماران به عمل آید. در این خصوص، اجرای فرآیند تلفیق دارویی توسط داروسازان محترم در بخش های بستری هنگام پذیرش و ترخیص بیماران در پیشگیری از این دسته اشتباهات داروپزشکی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.

نکته شماره9)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با آماده سازی داروهای تزریقی چیست؟

آماده سازی وکشیدن زودهنگام داروهای تزریقی داخل سرنگ که به منظور تزریق آنها به بیماران در زمان آتی و در ساعت مقرر صورت می گیرد، بدون برچسب گذاری بر روی آنها می تواند باعث ایجاد اشتباه در زمان دارو دهی به بیماران و تزریق داروی اشتباه به بیماران شود. همچنین دفتر متبوع، گزارش دیگری مبنی بر عدم تعویض برچسب مشخصات میکروست قبلی حاوی دارو بر روی میکروست جدید دریافت نموده است.

راهکار پیشنهادی پیشگیری از وقوع اشتباهات داروپزشکی مرتبط با این موضوع،آماده سازی داروها برای تزریق در داروخانه بیمارستان  و برچسب گذاری صحیح بر روی میکروست ها و سرنگهای حاوی داروهای مربوطه توسط داروساز است. تحویل داروی آماده مصرف به بخش بستری به صورت یونیت دوز در داروخانه و تحت نظارت داروسازان محترم از وقوع اشتباه داروپزشکی مشابه می تواند پیشگیری نماید.

نکته شماره10)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با دستور شفاهی و عدم ثبت دستور در پرونده بیمار چیست؟

       1-انجام ثبت دقیق و واضح دستورات دارویی جدید و درج واضح تغییرات ایجاد شده در دستورات دارویی قبلی همراه با درج توضیحات کافی درخصوص مدت زمان قطع مصرف و یا ادامه مصرف و طول دوره درمان داروها در هر بار ویزیت توسط پزشکان معالج محترم در پرونده بیماران

      2- درج واضح شرایط تجویز دارو به صورت واضح در پرونده بیماران در مواردی که دستور دارو به صورت مشروط باید برای بیماران اجرا شود.

3- پرهیز از درخواست و ارسال گلوبال دارو برای بخش وانجام نسخه پیچی برای هر  بیمار به صورت جداگانه در داروخانه و چک شدن داروها در نسخه بیمار پس از هر ویزیت توسط داروساز

4- ثبت دقیق دستورات دارویی همراه با توجه به تغییرات ایجاد شده در دستورات دارویی در هر بار ویزیت، در کاردکس مربوط به بیماران توسط پرستاران محترم.

5- پرستاران محترم در صورت وجود هرگونه شک در مندرجات دستورات دارویی مانند ناخوانا بودن نوشتاری، با هماهنگی با داروخانه و مشورت با داروساز از دستور دارویی صحیح اطمینان حاصل نمایند.

6- کمبود نیروی داروساز در بیمارستان و عدم تفسیر نسخه بیماران در داروخانه و تهیه و ارسال گلوبال دارو به بخش ها در هر زمان میتواند موجبات بروز اشتباهات داروئی را افزایش دهد. لیکن در  بازه زمانی فعلی که کادر پرستاری بیمارستان در فشار کاری بیشتری قرار دارند،  لزوم جذب داروساز در بیمارستانها و نظارت بر نسخه پیچی به صورت بیمار محور و به صورت یونیت دوز ضروری میباشد.

نکته شماره11)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با شباهت نامگذاری فرآورده ها چیست؟

1. حضور داروسازان در بیمارستان و  اجرای فرآیند تلفیق دارویی و بررسی دقیق داروهای مورد مصرف بیماران قبل از بستری و ثبت صحیح داروهای قبلی و مورد نیاز بیماران در پرونده و کاردکس دارویی می باشد.
2.  توجه به نام ژنریک داروها به منظور پیشگیری از اشتباهات ناشی از شباهت نامگذاری اسامی تجاری و ژنریک داروها در پیشگیری از وقوع اشتباهات مشابه دارای اهمیت ویژه می باشد.

همچنین در بررسی سوابق مصرف داروهای بیماران، صرفاً به گفتن نام داروها توسط همراه بیماران نمی توان اتکا کرد و با توجه به برندهای متنوع موجود در بازار و شباهت های نامگذاریها لازم است نمونه داروهای مصرفی توسط داروسازی که تلفیق داروئی را انجام میدهد بررسی گردد و یا با گرفتن شرح حال و پرسیدن دلیل مصرف دارو از نوع داروی مصرفی بیمار اطمینان حاصل شود، تا از این قبیل مشکلات پیشگیری شود.

نکته شماره12)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با ناخوانا بودن نسخه و دستور دارویی چیست؟

 مورد اول، قرص 50 میلی گرم با میزان مصرف نصف قرص روزانه تجویز شده که به صورت "2/1" در نسخه پزشک درج شده و عدد 2 زیر امضاء پزشک رفته و به اشتباه روزی یک عدد توسط بیمار مصرف شده است.

 مورد دوم، در دستور دارویی بیمار به فارسی آمپول اکتمرا به صورت ناخوانا نوشته شده بود که پرستار آمپول دگزا خوانده و در نتیجه آمپول دگزامتازون با دوز بالا به بیمار تزریق نموده است که مشابهت کلمات فارسی و خط ناخوانای پزشک باعث اشتباه در خواندن دستور دارویی شده است.

موارد فوق  نتیجه عدم کنترل و تفسیر نسخ توسط داروساز و حجم کار زیاد و کار پر زحمت پرستاری از عوامل اصلی بروز آن میباشد و متاسفانه  اخیرا گزارشات زیادی در این خصوص دریافت میشود،که نشان دهنده نقش مهم کنترل نسخ توسط داروساز بوده و لزوم تغییر روش ارسال گلوبال دارو به بخش را بیش از پیش مشخص می سازد.

برای پیشگیری از وقوع اشتباهات داروپزشکی مشابه پیشنهاد می شود، مندرجات نسخ و دستورات دارویی از جمله مقدار و نوع داروی موردنیاز بیماران به صورت واضح و با خط خوانا در نسخ و دستورات دارویی مربوطه درج شود تا ابهامی درخصوص مقدار و نوع داروی موردنیاز بیمار و دستورات دارویی وجود نداشته باشد. همچنین نسخ به صورت گلوبال به داروخانه ارسال نشود و داروی هر بیمار به طور جداگانه و با نظارت داروساز در داروخانه آماده سازی و به بخش ارسال شود.

نکته شماره13)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با ثبت اشتباه مقدار تجویز دارو در کاردکس

چیست؟

تغییر سیستم ثبت دارو و دستورات مربوطه در کاردکس به ثبت الکترونیک و ارسال نسخ الکترونیک به داروخانه و آماده سازی دارو برای هر بیمار به شکل جداگانه (یونیت دوز) در داروخانه زیر نظر داروساز، در همه بخشهای بستری به ویژه در بخشهای ویژه می باشد.

نکته شماره14)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با تحویل اشتباه داروی پکلی تاکسل با ذرات آلبومین به جای داروی آلبومین به داروخانه و بخش بیمارستان چیست؟

1-با توجه به اینکه علت ایجاد مشکلات فوق کمبود نیروی داروساز در داروخانه بستری بیمارستان مذکور عنوان شده است، ضمن تامین تعداد کافی نیروی داروساز، نقش همکاران محترم داروساز بیمارستانی در کنترل داروها در زمان تحویل دارو از شرکت های توزیع کننده به داروخانه و تحویل داروی هر بیمار به صورت جداگانه مطابق دستور دارویی به بخش مربوطه و کنترل دقیق دستور دارویی پزشک با داروهای تحویل داده شده به بخش بستری باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد . 

2- همچنین پیشنهاد می شود، از تحویل یک جای همه داروهای موردنیاز به بخشهای بستری در بیمارستان خودداری شود و با اجرای سیستم یونیت دوز، داروی موردنیاز هر بیمار مطابق دستور دارویی پزشک برای هر بیمار به طور جداگانه به بخش های بستری تحویل داده شود. 

3- همچنین پیشنهاد می شود، شرکت های پخش فرآورده های دارویی و سلامت محور، با ارتقاء سطح علمی ویزیتورها و آموزش آنها در ارائه و معرفی فرآورده های دارویی به منظور ارائه اطلاعات صحیح و تحویل داروی صحیح مطابق فاکتورهای خرید به داروخانه ها اقدام نمایند.

1. اطلاع رسانی مورد فوق و آموزش پرستاران محترم و پرسنل داروخانه با تاکید بر اینکه داروهای متصل به ذرات آلبومین نباید به اشتباه به عنوان داروی آلبومین در نظر گرفته شوند، می تواند از وقوع اشتباه داروپزشکی مشابه پیشگیری نماید.

نکته شماره15)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با عدم آموزش کافی به بیماران و عدم آگاهی بیماران در خصوص دوره دارودرمانی و نحوه مصرف داروها و عوارض ناخواسته و تداخلات دارویی و غذایی چیست؟

1. لزوم آموزش کافی و لازم به بیماران درخصوص مصرف دوز صحیح و مدت زمان مصرف داروهای تجویز شده و انجام پیگیری توسط داروسازان محترم می باشد. درخصوص موارد مشابه و یا سایر مواردی که ممکن است با کمک آموزش به بیمار از وقوع مشکلات جدی جلوگیری شود  نیز فعالیت داروسازان در  خصوص آموزش به بیماران در زمینه انواع  تداخلات دارویی با سایر داروهای مصرفی و یا غذایی، عدم مصرف خودسرانه داروها ،پایش و بررسی دقیق و برنامه ریزی شده بالینی و پاراکلینیک بیماران به خصوص در مواردی که نیاز به بررسی و مراجعات بعدی بیمار به پزشک و انجام بررسی آزمایشگاهی به منظور تعدیل داروهای مصرفی از تاثیر بسزایی برخوردار خواهد بود.  همچنین آموزش به بیماران همراه با مراقبت و پیگیری لازم در خصوص ایجاد عوارض ناخواسته احتمالی به دنبال مصرف داروهای تجویز شده در پیشگیری از گسترش و تشدید عوارض ناخواسته دارویی به علت عدم آگاهی  بیماران از احتمال وقوع عوارض ناخواسته دارویی و عدم مراجعه به پزشک و ادامه مصرف داروها علیرغم ایجاد عوارض دارویی دارای اهمیت بسیار می باشد.
2. -آموزش به بیماران و همراهان وی در خصوص نحوه مصرف صحیح داروها و دوز موردنیاز داروها و توصیه به رعایت شرایط نگهداری داروها به منظور ادامه دارو درمانی موردنیاز در منزل در هنگام ترخیص بیماران، توسط داروسازان بیمارستان دارای اهمیت ویژه می باشد.

      نکته شماره16)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با عدم نسخه کردن دارو هنگام ترخیص بیمار چیست؟

- بررسی پرونده و دستورات دارویی بیماران توسط داروسازان بیمارستان در زمان ترخیص بیماران و انجام دستورالعمل تلفیق دارویی و کنترل نسخ پزشکان به منظور پیشگیری از عدم بروز اشتباهات مشابه می باشد.

نکته شماره17)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با تحویل داروی اشتباه به علت ناخوانا بودن نسخه و دستورات دارویی پزشکان چیست؟

  استفاده از نسخه الکترونیک پزشکان در موارد سرپایی و بستری و لزوم درج نسخه غیرالکترونیک با خطی خوانا و نوشتن نام داروها به صورت کامل و استفاده از نام ژنریک دارو در زمان نسخه نویسی و پرسش در خصوص داروی مورد نظر از تجویز کننده نسخه و دستور دارویی در موارد ناخوانا بودن دستخط می باشد.

-عدم استفاده از نسخه پیچی گلوبال و اجرایی شدن سیستم نسخه پیچی بیمار محور در داروخانه و استقرار بخش مراقبتهای داروئی در بیمارستان  می باشد. همکاری و ارتباط مستمر مشاوره ای داروساز مسئول فنی داروخانه بیمارستان با پزشک معالج تجویز کننده داروها، در کاهش احتمال وقوع اشتباهات داروپزشکی ناشی از ناخوانا بودن نسخ و دستورات دارویی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.

نکته شماره18)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با تداخل دارویی چیست؟

استقرار بخش مراقبت های داروئی، نظارت دقیق داروسازان بر نسخه، عدم نسخه پیچی گلوبال و ارسال گلوبال دارو به بخش ، نسخه پیچی بیمار محور در داروخانه و توجه به همه داروهای مورد مصرف بیماران در زمان تجویز دارو توسط پزشکان محترم، بررسی و کنترل نسخ و دستورات دارویی توسط داروسازان محترم بیمارستانی و مسئولین محترم فنی داروخانه ها و مشاوره دارویی با پزشکان معالج در موارد تداخل دارویی به منظور اصلاح دستورات دارویی دارای تداخل دارو-دارو و همچنین مشاوره دارویی و آموزش به بیماران در خصوص تداخلات دارو-غذا می باشد.

نکته شماره19)  راهکارهای پیشگیری از  وقوع اشتباهات دارویی به علت اشتباه در نسخه نویسی چیست؟

پزشکان محترم معالج در زمان نسخه نویسی نسبت به درج خوانا و کامل شکل و قدرت دارویی، طول مدت درمان و تعداد روزهایی که می بایست دستور دارویی بیمار اجرا شود و ثبت تاریخ شروع و اتمام دوره دارودرمانی و ثبت دقیق موارد مربوط به پایش آزمایشگاهی و پاراکلنیک بیماران تحت دارو درمانی  در پرونده بیماران اقدام نمایند.

نکته شماره20)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با اشتباه روش مصرف داروها توسط بیماران چیست؟ (به عنوان مثال اشتباه در مصرف خوراکی کپسول استنشاقی)

1- آموزش لازم و کافی به بیماران در خصوص نحوه مصرف داروها توسط پزشکان معالج در هنگام تجویز و داروسازان در هنگام تحویل دارو به بیماران یا همراهان بیماران می باشد.

2- درخصوص داروهایی که نیاز به توجه ، مراقبت مخصوص، پایش و ملاحظات ویژه در هنگام مصرف دارند، تهیه و توزیع بروشور حاوی راهنمای بیمار شامل نکات آموزشی لازم به همراه تصاویر و توضیحات کامل، توسط شرکت های دارویی و ارائه آن به بیماران یا همراهان وی در زمان تحویل دارو در داروخانه دارای اهمیت ویژه  است.

نکته شماره21)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با تداخلات دارویی و پایش منظم بیماران

چیست؟

1) توجه به تداخلات دارویی (دارو-دارو) و تداخلات دارو-غذا در هنگام تجویز و تحویل دارو به بیماران و آموزش کافی به بیماران در این خصوص دارای اهمیت ویژه می باشد. لذا هماهنگی و ایجاد امکان مشورت در صورت وجود تداخلات و مشکلات نسخه پیچی بین پزشک و داروساز  در بستر نسخه الکترونیک ضروی می باشد.

2) پایش و مانیتورینگ دقیق علایم بالینی و آزمایشگاهی بیماران توسط پزشکان معالج، درخصوص موارد مرتبط با  افزایش سطح خونی داروها و آموزش بیماران درخصوص لزوم مراجعه آنان به پزشک معالج در زمان بروز عوارض ناخواسته و مراجعات منظم و مطابق برنامه به منظور بررسی علایم بالینی و آزمایشگاهی مربوطه در طی دارو درمانی توسط پزشک و داروساز دارای اهمیت ویژه است.

نکته شماره22)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با اشتباه در نسخه نویسی الکترونیک چیست؟

1. توجه دقیق به نام دارو، قدرت دارویی و سایر مشخصات داروها در زمان ثبت داروی تجویز شده به بیمار توسط پزشکان معالج و سایر تجویزکنندگان داروها در سامانه ثبت نسخه الکترونیک می باشد.
2. انجام مشاوره دارویی توسط داروساز در داروخانه ، در موارد تجویز غیرمعمول دوز و تعداد و نوع داروی نامناسب با مشخصات بیماران و ایجاد بستر امکان استعلام از پزشک معالج در بستر نسخه الکترونیک به منظور اطمینان از صحیح بودن ثبت نسخه الکترونیک دارای اهمیت ویژه است.

نکته شماره23)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با تزریق داروی اشتباه به بیمارچیست؟

1-  داروها قبل از تحویل به بیمار توسط مسئول فنی داروخانه کنترل و از عدم وجود دارو غیر از داروهای تجویز شده در نسخه اطمینان حاصل شود. بیماران از تحویل دارو  توسط شخص مسئول فنی داروخانه با کنترل پروانه مسئول فنی و تحویل دهنده دارو ، اطمینان حاصل کنند.

2- در صورتی که بیمار بیش از یک نسخه دارد و یا داروی بدون نسخه نیز درخواست نموده است داروها در پاکت مجزا به بیمار تحویل و از مطابقت داروهای بدون نسخه با لیست داروهای OTCاطمینان حاصل شود.

3- در خصوص داروهای تزریقی بخصوص داروهای با شکل و بسته بندی مشابه، کنترل ویژه و مجدد و توجه به نام دارو مندرج بر روی پوکه ،در زمان تحویل دارو و کنترل دقیق نسخه با داروهای تحویل داده شده به بیمار توسط داروسازان مسئول فنی محترم داروخانه صورت گیرد.

4- جدا کردن محل نگهداری داروهای با هشدار بالا از سایر داروها که در این خصوص محل نگهداری داروهای یخچالی داروهای با هشدار بالا می بایست جدا از سایر داروها در نظر گرفته شود و رعایت مفاد بخشنامه دستورالعمل برچسب گذاری داروهای با هشدار بالا

       5-دقت پرسنل تزریقات و پزشکان مسئول ، درخصوص دستور مصرف و نسخه داروهای تجویز شده به بیمار، در این خصوص چنانچه دارویی غیر از موارد تجویز شده در نسخه بیمار و بدون دستور پزشک، توسط بیمار یا همراهان وی به منظور تزریق به پرسنل تزریقات تحویل داده شود، از تزریق موارد داروهای فاقد نسخه و دستور پزشک اجتناب شود.

نکته شماره24)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با آموزش و پایش بیماران در خصوص داروهای با هشدار بالا مانند متوترکسات چیست؟

1-لزوم آموزش کافی و لازم به بیماران به منظور آگاهی از عوارض ناخواسته و علایم مسمومیت احتمالی با داروی متوترکسات.

2-درج مکتوب توضیحات دستور دارویی به صورت خوانا و واضح همراه با تاکید بر عدم استفاده از دارو بیش از میزان توصیه شده توسط پزشک معالج، علاوه بر ارائه توضیح شفاهی به بیماران یا همراهان آگاه وی توسط داروساز.

3-ارائه برگه راهنمای مصرف دارو به بیماران به منظور آگاهی از علائم عوارض احتمالی ناشی از مسمومیت با متوترکسات توسط داروساز .

4-پیگیری و پایش منظم بیماران توسط پزشکان معالج و پیاده سازی استاندارد خدمات داروئی ویژه بیماران توسط داروسازان به منظور بررسی عوارض احتمالی  مسمومیت با داروی متوترکسات .

نکته شماره25)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با پیشگیری از وقوع عواقب جدی در بیماران دارای حساسیت دارویی نیازمند درمان فوری چیست؟

1. انجام دقیق فرایند تلفیق داروئی، اخذ شرح حال مناسب دارویی و درج واضح آن در پرونده درخصوص سوابق حساسیتی بیماران، مشخص نمودن انواع حساسیت های دارویی و غذایی و بررسی امکان وجود انواع واکنشهای حساسیتی متقاطع   cross reactions) (  و ثبت آن در پرونده دارویی بیماران توسط داروسازان.

2.دسترسی داروسازان به سامانه پرونده الکترونیک و تعبیه هشدار در سیستم الکترونیک ثبت اطلاعات بیماران، در پرونده مذکور می تواند در زمان تجویز دارو به بیماران تا حد زیادی از اشتباهات دارویی تجویز داروی نامناسب به بیماران بکاهد.

3.تهیه و آماده سازی داروها در داروخانه به صورت بیمار محور و با رعایت دقیق نحوه انجام بسته بندی مجدد تحت نظارت داروساز و پرهیز از ارسال گلوبال دارو به بخش .

4.راه اندازی بخش مراقبت های داروئی به منظور کاهش اشتباهات داروئی.

5.تدوین و بروزرسانی دستورالعمل درمان اولیه و فوری حساسیت دارویی بیماران ویژه پرستاران، چنانچه در مراحل اولیه و بلافاصله پس از وقوع واکنش های حساسیتی و بدون اتلاف وقت در اولین لحظات وقوع واکنش های افزایش حساسیتی از جمله آنافیلاکسی، قطع مصرف داروی مشکوک به ایجاد عارضه و اقدامات درمانی مناسب صورت گیرد، می تواند برای حفظ حیات بیمار دچار عارضه حساسیتی بسیار موثر باشد. هرگونه تاخیر در امر شناسایی و تشخیص به موقع واکنش حساسیتی و در نتیجه تاخیر در انجام اقدامات درمانی مناسب منجر به عواقب جبران ناپذیری در بیماران خواهد شد.

6. آشنایی و آموزش لازم و کافی و مستمر پرستاران با انواع واکنش های افزایش حساسیتی و عوارض ناخواسته دارویی و نحوه مدیریت و اقدامات اولیه پرستاری و اطلاع رسانی به پزشکان معالج در اسرع وقت، ضروری است.

نکته شماره26)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با تجویز همزمان دو داروی هشدار بالا توسط دو پزشک معالج برای یک بیمار در زمان ترخیص چیست؟

1- اجرای فرآیند تلفیق دارویی در زمان ترخیص بیماران و بررسی داروهای تجویز شده در زمان ترخیص و داروهای مورد مصرف بیماران از قبل می باشد. در صورت تجویز داروهای مشابه، مشاوره داروسازان با پزشکان معالج به منظور پیشگیری از تجویز همزمان داروهای مشابه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

2- کنترل نسخ بیماران توسط داروسازان مسئول فنی داروخانه به منظور پیشگیری از تحویل داروهای مشابه مندرج در نسخ مختلف به یک بیمار و مشاوره داروسازان با پزشکان معالج در صورت نیاز به تجدیدنظر درخصوص داروهای تجویز شده مشابه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

1. ایجاد امکان ارتباط مشاوره ای پزشک و داروساز در بستر نسخه الکترونیک

نکته شماره27)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با لزوم شرح حال گیری مناسب از سوابق حساسیتی بیمار از افراد آگاه و مطلع از وضعیت بیمار چیست؟

1- توجه به اخذ شرح حال دقیق از بیماران آگاه، همراهان مطلع و آگاه بیمار و یا مراجعه به سوابق موجود در پرونده بیماران در مراکز درمانی محل وقوع عارضه حساسیتی قبلی به منظور اطلاع از نام دقیق داروهایی که بیمار نسبت به آنها سابقه حساسیت داشته از اهمیت ویژه ای در پیشگیری از وقوع مجدد واکنش های افزایش حساسیت جدی تهدیدکننده حیات در بیماران دارد.

2- پیشنهاد طراحی ثبت سوابق حساسیتی بیماران و تعبیه هشدار در سامانه پرونده الکترونیک بیماران تحت عنوان "سوابق حساسیت دارویی بیمار" به منظور مشخص شدن سوابق مذکور در مراجعات بعدی به مراکز دارویی و درمانی به مراجع ذیربط اعلام شده است . پس از راه اندازی سیستم هشدار مذکور، توجه ویژه کلیه حرف پزشکی شامل پزشکان معالج در زمان نسخه نویسی، داروسازان مسئول فنی در زمان تحویل دارو و پرستاران و مراقبین بیمار در زمان دارودهی به هشدار مذکور در هر مرحله می تواند از وقوع اشتباهات داروپزشکی مشابه پیشگیری نماید.

نکته شماره28)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با درج دستور دارویی اشتباه توسط داروخانه چیست؟

1. درج دقیق دستور دارویی به حروف و خوانا توسط پزشک معالج به عنوان مثال در مورد فوق درج دستور نصف قرص به جای2/1 قرص
2. کنترل نسخه پزشک با داروهای تحویل داده شده و تطبیق دستور دارویی نسخه پزشک با دستور دارویی مندرج بر روی داروها توسط مسئول فنی داروخانه
3. آموزش دقیق نحوه تقسیم قرص به بیماران توسط داروسازان و تذکر درخصوص اهمیت مصرف داروها مطابق دستور دارویی پزشک معالج
4. پایش و پیگیری منظم بیماران تحت درمان با داروهایی که با احتمال وقوع عوارض ناخواسته جدی همراه هستند با تنظیم برنامه منظم ملاقات با پزشک معالج ، انتخاب داروخانه معین برای بیماران و اجرای استاندارد خدمت پایش نحوه مصرف داروهای بیماران مزمن توسط داروسازان و ارتباط مستمر و موثر داروسازان و پزشکان معالج
5. آموزش به بیماران یا همراهان وی درخصوص احتمال وقوع عوارض ناخواسته دارویی و اهمیت مراجعه زودهنگام به پزشک معالج در صورت وقوع عوارض ناخواسته به منظور تصمیم گیری درخصوص قطع داروی مشکوک به ایجاد عارضه، توسط  پزشکان معالج و داروسازان داروخانه

نکته شماره29)  راهکارهای پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی مرتبط با تحویل داروی اشتباه به بیمار بدون ارائه نسخه چیست؟

1- عدم تحویل داروهای دارای نیاز به نسخه در موارد درخواست بیماران به تحویل دارو بدون نسخه پزشک توسط داروخانه ها.

2- عدم استفاده از نام تجاری داروها بدون ذکر نام ژنریک آنها و عدم استفاده از دستورات شفاهی و یا عدم درج داروهای تجویزی در خارج از نسخ توسط پزشکان معالج.

3-مشاوره داروساز مسئول فنی داروخانه درخصوص سوابق بیماری و اطمینان از نوع دارو و دستور دارویی تجویز شده با مشاوره با پزشک معالج.

ملاحظات کلی در پیشگیری از وقوع اشتباهات دارویی:

1- تهیه لیست داروهای مشابه با ذکر تمام مشخصات دارو شامل نام، شکل و دوز دارو، شرکت سازنده و تصویر داروهای مشابه در مراکز درمانی و بررسی و بازنگری دوره ای آنها و همچنین تهیه پوسترهای رنگی از داروهای مشابه موجود در بیمارستان و آموزش های مستمر پرستاران محترم  و پرسنل محترم داروخانه درخصوص  افزایش دقت به نام فرآورده مندرج بر روی بسته بندی داروها در زمان تحویل دارو و دارودهی به بیماران، با توجه به اینکه بیشترین موارد پتانسیل وقوع اشتباهات داروپزشکی مربوط به شباهت ظاهری و نامگذاری برخی فرآورده ها عنوان شده است .

2- رعایت دقیق مفاد بخشنامه برچسب گذاری داروهای با هشدار بالا، چک مستقل داروهای پرخطر و الکترولیت های با غلظت بالا توسط حداقل دو نفر و توجه ویژه به این دسته از داروها

3- شناسایی اشتباهات دارویی پرتکرار در هر بیمارستان و مرکز درمانی دارویی،  و تشکیل جلسات آموزشی مکرر و مستمر به منظور ارائه راهکارهای مناسب پیشگیرانه از وقوع آنها

4- فاصله گذاری محل نگهداری داروهای مشابه و با هشدار بالا در انبار دارویی، داروخانه، یخچال و استوک دارویی موجود در بخش ها در پیشگیری از بروز اشتباهات داروپزشکی

 5- محدود نمودن دسترسی به داروهای با هشدار بالا در بخش های بیمارستانها به شکل استوک دارویی و برچسب گذاری داروهای با هشدار بالا مطابق بخشنامه برچسب گذاری داروهای با هشدار بالا

6- تطابق دقیق دستورات دارویی پزشکان در پرونده با کاردکس دارویی و چک کردن مشخصات بیمار و کاردکس دارویی در بالین بیمار در زمان دارودهی  و درصورت امکان  انتقال دستورات دارویی از پرونده به کاردکس دارویی توسط پرستار دیگری بازخوانی شود.

7- درج دقیق و واضح دستورات دارویی جدید و تغییرات ایجاد شده نسبت به دستور دارویی قبلی را در پرونده بیمار، جلب توجه پرستاران را به دستورات جدید در پرونده با هایلایت نمودن دستورات دارویی جدید  توسط پزشکان محترم ، همچنین اجتناب از اختصار نویسی و خط ناخوانا و نوشتن ناواضح نام برند در دستورات دارویی

8- تماس با ثبت کننده دستور و یا تغییر در برنامه داروئی بیمار به منظور حصول اطمینان در صورت وجود هر گونه شک و تردید نسبت به دستورات دارویی مانند ناخوانا بودن دستخط پزشک

9- اخذ شرح حال دقیق از بیماران و توجه به سابقه مصرف داروها، بیماریهای زمینه ای و سوابق عوارض ناخواسته و حساسیت های دارویی و ثبت دقیق این اطلاعات در فرم تلفیق داروئی  و توجه پزشکان، داروسازان و پرستاران محترم به این فرم

10- فراهم سازی ثبت اطلاعات مربوط به سابقه حساسیت دارویی در سیستم HIS و ایجاد هشدار مربوطه در زمان درخواست دارو به منظور کاهش میزان بروز عوارض دارویی جدی و تهدید کننده حیات

11- آگاه سازی بیماران و همراهان وی و ثبت مکتوب عوارض ناخواسته و حساسیت های دارویی رخ داده در مراکز درمانی و ارائه مکتوب گزارش آن در زمان ترخیص به بیماران،  با هدف پیشگیری از وقوع مجدد عوارض جدی تهدید کننده حیات به علت عدم آگاهی بیماران از سوابق حساسیت های دارویی و تجویز و مصرف مجدد داروهایی که بیمار سابقه واکنشهای حساسیتی به آنها را داشته

در نهایت باید توجه داشت که مهمترین و موثرترین راهکار در خصوص کاهش اشتباهات دارویی استفاده از نسخه الکترونیک، ارسال مستقیم نسخه پزشک به داروخانه، راه اندازی سیستم یونیت دوز وآماده سازی داروها در داروخانه برای هر بیمار میباشد. در این صورت داروسازان با ثبت موارد مهم در برنامه دارویی بیماران و همچنین دستورات جدید پزشکان و تغییرات جدید اعمال شده در برنامه دارو درمانی در پرونده دارویی و ارسال دستور دارویی به همراه داروی هر بیمار به صورت جداگانه به بخش ها  میتوانند در کاهش بروز اشتباهات دارویی نقش بسیار موثری داشته باشند.